Ἀφιέρωμα μνήμης
Μορφὲς τοῦ Μακεδονικοῦ Ἀγώνα: Καπετὰν Ράμναλης ἀπὸ τὸ Ἴσωμα*
Γράφει ὁ Δημήτριος Νατσιὸς
Δάσκαλος-Κιλκίς
. Τὸ 1955 ὁ ἀείμνηστος
Σταῦρος Μάνεσης γυρίζει τὴν Μακεδονία καὶ μελετᾶ τὰ γλωσσικὰ ἰδιώματα.
Ἐκεῖ συναντᾶ γέρους ποὺ ἀναθυμοῦνται τὸ δράμα τῆς σκλαβιᾶς. Ἕνας
ἑκατοχρονίτης γέροντας τοῦ λέει τὸ ἑξῆς πρωτότυπο. «Δὲν μπορούσαμε νὰ
ζήσουμε σκλάβοι σὲ ξένα χέρια ἐπ᾽ ἄπειρον. Τὸ γραφτὸ ἔλεγε πὼς θὰ
ἑνωθοῦμε μὲ τὴν Ἑλλάδα, γιατί Ἑλλὰς θὰ πεῖ…. Ἔλα».
. Ἴσως ἡ ἀφελὴς αὐτὴ «ἐτυμολογικὴ» ἀνάλυση τοῦ ἐθνικοῦ μας
ὀνόματος νὰ εἶναι καὶ ἡ ὡραιότερη ποὺ ἔχει γραφτεῖ. Ἄθελά του ὅμως ὁ
γέροντας, ἐτυμολόγησε μία ἄλλη λέξη, τὴν ἐλευθερία, ἡ ὁποία προέρχεται
ἀπὸ τὸ ρῆμα ἔρχομαι, ἀπὸ τὸν μέλλοντα τοῦ «ἐλεύσομαι», ποὺ σημαίνει «θὰ
ἔλθω». Ἡ ἐλευθερία εἶναι τὸ ἀγαθὸ ποὺ ἔρχεται στοὺς λαοὺς ποὺ ἔχουν
τόλμη καὶ ἀρετή. Ἂς μὴ μᾶς διαφεύγει τὸ γεγονὸς πὼς ὁ ἐθνικός μας ὕμνος,
εἶναι “Ὕμνος εἰς τὴν Ἐλευθερίαν”. Λέμε πολλὲς φορὲς πὼς ἡ ἱστορία
ἐπαναλαμβάνεται. Τὸ σωστὸ εἶναι πὼς δὲν ἐπαναλαμβάνεται ἡ ἱστορία, ἁπλῶς
οἱ ἄνθρωποι ἐπαναλαμβάνουν τὰ ἴδια λάθη. Πρὶν ἡ Μακεδονία περιέλθει
ὁριστικὰ -μὲ τὸ αἷμα τῶν παιδιῶν τῆς Ἑλλάδας- στοὺς κόλπους τῆς μητρός
της, ταλανιζόταν ἀπὸ τὶς δολοπλοκίες καὶ τὶς ἀσχημονίες τῶν τότε Μεγάλων
Δυνάμεων, ποὺ τὴν προόριζαν γιὰ τὴν Βουλγαρία. Ὅπως συμβαίνει στὶς
μέρες μας, ἔτσι καὶ πρὶν ἀπὸ τὴν ἀπελευθέρωσή της ἀπὸ τὸν Ἑλληνικὸ
Στρατό, ἡ Μακεδονία τὸ ἐνδοξότερο, τολμῶ νὰ πῶ, τμῆμα τοῦ Ἑλληνισμοῦ καὶ
τῆς ἱστορίας μας, εἶχε καταντήσει διπλωματικὸ παίγνιο τῶν ἰσχυρῶν τῆς
γῆς.
. Κινδύνευε ἡ πανάρχαια «ἑλληνίδα γῆ» νὰ ἀποκοπεῖ ἀπὸ τὸν
ἐθνικὸ κορμό. Ἄς μου ἐπιτραπεῖ στὸ σημεῖο αὐτὸ μία ὀλιγόλογη ἱστορικὴ
ἀναδρομή, ἀπὸ τὴν ἐπανάσταση τοῦ ’21, ὡς τὴν στιγμὴ ποὺ παλικάρια, σὰν
τὸν καπετὰν Ράμναλη, ζώνονται τὰ ὄπλα καὶ ὑπερασπίζονται τὸ χῶμα ποὺ
τοὺς γέννησε, ποὺ μπαίνουν «ἒς ἀεὶ» στὸ εἰκονοστάσι τῆς Μακεδονίας, ὡς
ἥρωες Μακεδονομάχοι.
Πρὶν ἀπὸ τὸν ἀγώνα
. Ἀπὸ τὸ 1797 ὁ
πρωτομάρτυρας καὶ πρωτομάστορας τῆς λευτεριᾶς μας, Ρήγας Φερραῖος,
παροτρύνει τοὺς Μακεδόνες νὰ ξεσηκωθοῦν. Γράφει στὸ «Θούριό» του:
«Ἀνδρεῖοι Μακεδόνες, ὁρμῆστε γιὰ μία /καὶ αἷμα τῶν τυράννων, ρουφῆστε σᾶ
θεριά».
. Νὰ ἀναφέρω ἐδῶ παρενθετικὰ πὼς ὁ πρῶτος κλεφταρματολὸς ποὺ
ἀναφέρει ἡ ἱστορία, ὁ Καραμιχάλης, ἔδρασε στὴν περιοχὴ τοῦ Ὀλύμπου,
λίγες μόλις δεκαετίες μετὰ τὴν ἅλωση τῆς Πόλης. Ἦταν Μακεδών. Κατὰ τὴν
Ἐπανάσταση τοῦ ᾽21 ἡ Μακεδονία ἐπαναστατεῖ. Μπορεῖ ἡ ἐπίσημη ἱστορία νὰ
γράφει πὼς ἀπέτυχε, ὅμως ἡ ἐπανάσταση στὴν Μακεδονία καθήλωσε γιὰ πολὺ
καιρὸ τὰ τουρκικὰ στρατεύματα καὶ ἔδωσε τὴν εὐκαιρία στοὺς ἐπαναστάτες
τῶν Νοτίου Ἑλλάδας νὰ ἑδραιώσουν τὴν Ἐπανάσταση. Τὸ τέλος τῆς
Ἐπανάστασης βρίσκει ὅμως τὴν Μακεδονία ἐκτὸς τοῦ ἀρτιγέννητου κράτους.
Εἶναι χαρακτηριστικὸ πὼς τὸ 1829 πληρεξούσιοι τῶν Μακεδόνων προσφύγων
στὴν Δ´ Ἐθνοσυνέλευση τοῦ Ἄργους ὑποβάλλουν ὑπόμνημα στὸν Καποδίστρια,
μὲ τὸ ὁποῖο τὸν παρακαλοῦν νὰ ζητήσει «παρὰ τῶν Προστάτιδων Δυνάμεων,
ἵνα καὶ ἡ σκληρῶς ἀγωνισθεῖσα Μακεδονία συμπεριληφθεῖ εἰς τὰ ὅρια τοῦ
ἐλευθέρου κράτους».
. Τὸ 1828-29 ξεσπᾶ ρωσοτουρκικὸς πόλεμος ποὺ διεξήχθη κυρίως
ἐπὶ τοῦ βουλγαρικοῦ ἐδάφους. Οἱ Ρῶσοι τότε ἀνακαλύπτουν ἔκπληκτοι ἕναν
λαὸ ποὺ ὁμιλεῖ ἕνα σλαβικὸ ἰδίωμα ποὺ προσομοίαζε μὲ τὴν ρωσικὴ γλώσσα.
Ἐρωτώμενοι βέβαια οἱ κάτοικοι αὐτῆς τῆς περιοχῆς, τί εἶναι, ἀπαντοῦν στὸ
σλαβικὸ ἰδίωμα, «Ρωμηοί». Τότε οὐσιαστικὰ ἀρχίζει ἡ ἀφύπνιση τοῦ
βουλγαρικοῦ στοιχείου, ὑποκινούμενου ἀπὸ τὴ Ρωσία. Τὰ σχέδια τῶν Ρώσων
γιὰ ἔξοδο στὸ Αἰγαῖο μέσω ἑνὸς ὑποχείριού τους λαοῦ, θὰ ὑλοποιηθοῦν μὲ
τὴν ἀνασύσταση βουλγαρικοῦ κράτους. Πλῆθος Ρώσων προπαγανδιστῶν
περιτρέχουν τὴν Βουλγαρία, τὴν Ἀνατολικὴ Ρωμυλία, τὴν Βόρειο Μακεδονία
ἐξάπτοντας τὸν βουλγαρικὸ ἐθνικισμό. Δὲν παραλείπει τὸ «ξανθὸ γένος» νὰ
ἐνσπείρει καὶ νὰ στρέψει τὸ μίσος τῶν Βουλγάρων κατὰ τοῦ Οἰκουμενικοῦ
Πατριαρχείου.
. Τὸ 1854 ξεσπᾶ ὁ Κριμαϊκὸς Πόλεμος μεταξὺ Ρώσων καὶ
Τούρκων. Ἡ Μακεδονία ἐπαναστατεῖ κατὰ τῶν Τούρκων. Οἱ ἐλπίδες
ἀναπτερώνονται. Στὰ Γρεβενὰ πρωτοστατεῖ ὁ περίφημος ἁρματολὸς καὶ
ἀγωνιστὴς τοῦ ’21 Θεόδωρος Ζιάκας.
. Στὴ Χαλκιδικὴ ὁ γιὸς τοῦ «Γέρου τῆς Μακεδονίας», Τσάμης
Καρατάσος, στὸν Ὄλυμπο οἱ τοπικοὶ ὁπλαρχηγοί. Δυστυχῶς οἱ ἐκβιασμοὶ τῶν
Μ. Δυνάμεων κατὰ τοῦ ἀνίσχυρου ἑλληνικοῦ βασιλείου ἀφήνουν ἀβοήθητους
τοὺς Ἐπαναστάτες. Ἡ ἐπανάσταση σβήνει. Ἐπακολουθεῖ ὅπως γράφουν
μαρτυρίες τῆς ἐποχῆς «χαλασμός». Τὸ 1866 ἐξερράγη ἡ Κρητικὴ Ἐπανάσταση. Ὁ
Ρῶσος πρεσβευτὴς στὴν Πόλη, Ἰγνάτιεφ, γιὰ νὰ ἐπιτύχει τὴν εὔνοια τοῦ
Σουλτάνου ὑπὲρ τῶν Βουλγάρων, παρότρυνε τοὺς τελευταίους νὰ προσφερθοῦν
γιὰ νὰ πολεμήσουν στὸ πλευρὸ τῶν Τούρκων τὸν κοινὸ ἐχθρὸ Βουλγάρων καὶ
Τούρκων, τοὺς Ἕλληνες. Τὸ 1869 λήγει ἡ Κρητικὴ Ἐπανάσταση, ὁ σουλτάνος
πνέει μένεα κατὰ τῶν Ἑλλήνων. Τότε τὸ 1870 συντάσσει ὁ Ἰγνάτιεφ τὸ
περίφημο αὐτοκρατορικὸ φιρμάνι μὲ τὸ ὁποῖο ἱδρύεται ἡ Βουλγαρικὴ
Ἐξαρχία, ποὺ ἀποσκιρτᾶ ἀπὸ τὸ Πατριαρχεῖο.
Ὁ Μακεδονικὸς ἀγώνας
. Ἀπὸ τὴν στιγμὴ αὐτὴ
μποροῦμε νὰ ποῦμε πὼς ἀρχίζει ὁ ἔνδοξος Μακεδονικὸς Ἀγώνας. Τὸ ἄρθρο 10
τοῦ φιρμανιοῦ -αὐτὸ εἶναι τὸ σημαντικότερο- προέβλεπε πὼς ἐφ᾽ ὅσον τὸ
2/3 τῶν κατοίκων μίας περιοχῆς ἐπιθυμοῦσαν νὰ προσέλθουν στὴν Ἐξαρχία,
τότε ἡ περιοχὴ ἐντασσόταν σ’ αὐτήν. Οἱ Βούλγαροι βρῆκαν πλέον τὸ μέσο
καὶ τὸν τρόπο γιὰ νὰ ἐκβουλγαρίσουν τὴν Μακεδονία. Ἐφ᾽ ἑξῆς Πατριαρχικὸς
σήμαινε Ἕλληνας καὶ Ἑξαρχικός, Βούλγαρος. Ἡ ἐπίτευξη τῆς πλειοψηφίας
τῶν 2/3 ἀποτέλεσε τὸν κύριο σκοπὸ τῶν Βουλγάρων. Οἱ ἀπειλὲς καὶ οἱ
διώξεις ἀρχίζουν. Τὸ 1877-78 ξεσπᾶ νέος ρωσοτουρκικὸς πόλεμος. Ἡ Τουρκία
νικᾶται κατὰ κράτος ὑπογράφοντας τὴν ὀλέθρια συνθήκη τοῦ Ἁγίου Στεφάνου
ποὺ προβλέπει τὴν Μεγάλη Βουλγαρία. Οἱ Βούλγαροι χωρὶς νὰ ρίξουν οὔτε
ἕνα βόλι ἱδρύουν ἕνα τεράστιο κράτος (κάτι παρόμοιο ποὺ γίνεται σήμερα
μὲ τὴν Ἀλβανία). Οἱ ἑλληνικοὶ πληθυσμοὶ τῶν μακεδονικῶν πόλεων καὶ
χωριῶν μὲ συλλαλητήρια καὶ ψηφίσματα καὶ κυρίως ἡ ἀντίδραση τῶν Ἄγγλων
καὶ Γάλλων στὶς ρωσικὲς ἐπιδιώξεις, ἐπιμελῶς κρυπτόμενες πίσω ἀπὸ τὸν
Βουλγαρισμό, ἀκυρώνουν στὸ Βερολίνο τὸ 1878 τὰ σχέδια. Ἱδρύονται ὅμως
δύο ἡγεμονίες, ἡ Βουλγαρικὴ καὶ τῆς Ἀνατολικῆς Ρωμυλίας, τὴν ὁποία ἡ
Βουλγαρία προσαρτᾶ ἀμαχητὶ τὸ 1885.
. Ἡ ἀντίδραση τοῦ ἰσχνοῦ
Ἑλληνικοῦ κρατιδίου καταπνίγεται ἀπὸ τὶς λεγόμενες Προστάτιδες Δυνάμεις
μὲ τὸν γνωστὸ πανάθλιο ἀποκλεισμὸ τῶν ἑλληνικῶν παραλίων. Ἡ Μακεδονία
ἐπαναστατεῖ μὲ πρωταγωνιστὴ τὸν ἡρωικὸ ἐπίσκοπο Κίτρους Νικόλαο καὶ
ἀρχηγὸ τὸν λοχαγὸ Κοσμᾶ Δουμπιώτη. Μπορεῖ νὰ ἀπέτυχε ἡ ἐπανάσταση, ὅμως,
ὅπως γράφει ἡ Ἱστορία τοῦ Ἑλληνικοῦ Ἔθνους, «δὲ θὰ καταγραφόταν ἔγκαιρα
ἡ ἑλληνικὴ ἀντίδραση στοὺς κινδύνους ποὺ περιέκλειαν γιὰ τὴ Μακεδονία
οἱ ὄροι τῆς συνθήκης τοῦ Ἁγίου Στεφάνου». Οἱ Βούλγαροι ὅμως
ἀποθρασύνονται. Οἱ δολοφονίες Ἑλλήνων ἱερέων, δασκάλων καὶ προκρίτων
εἶναι πλέον τὸ μέσον ἐξαναγκασμοῦ γιὰ προσχώρηση στὴν ἐξαρχία. Ἱδρύουν
τὸ 1893 τὸ Μακεδονικὸ Κομιτάτο. Δὲν τολμοῦν νὰ τὸ ὀνομάσουν βουλγαρικό,
γιατί ἡ λέξη Βουλγαρία εἶναι μισητὴ στοὺς Μακεδόνες. Ταυτόχρονα ρίχνουν
τὸ σύνθημα «ἡ Μακεδονία στοὺς Μακεδόνες».
. Σκοπός τους ἡ αὐτονομία καὶ κατόπιν ἡ προσάρτηση. Τὸ
προηγούμενο τῆς Ἀνατολικῆς Ρωμυλίας τοὺς ἔχει ἀνοίξει τὴν ὄρεξη. Μετὰ
καὶ τὸν ἀτυχῆ ἑλληνοτουρκικὸ πόλεμο τὸ 1897, συμμορίες Κομιτατζήδων
ἐγκληματοῦν ἀπροκάλυπτα κατὰ τοῦ ἑλληνικοῦ στοιχείου. Τὸ 1902 ὁ Ἄγγλος
Γενικὸς πρόξενος Θεσσαλονίκης γράφει σὲ ἔκθεσή του: « Ἡ δολοφονία εἶναι
τὸ κυριότερο ὅπλο τῶν Κομιτατζήδων. Δὲν ὑποχωροῦν πρὸ οὐδενός. Οἱ
Ἕλληνες εἶναι κυρίως τὰ θύματά του. Χιλιάδες ἐφονεύθησαν τὰ τελευταία ἓξ
ἔτη». Τὸ ἐπίσημο κράτος τρομαγμένο κὰ ντροπιασμένο ἀκολουθεῖ τὴν
πολιτικὴ τῆς «ἀψόγου στάσεως». Οἱ στιγμὲς εἶναι κρίσιμες. Ἀντιδρᾶ ὅμως
τὸ Πατριαρχεῖο. Γύρω στὸ 1900 στέλνει νέους καὶ δραστήριους Ἱεράρχες
στὶς Μητροπόλεις τῆς Μακεδονίας νὰ ὀργανώσουν τὴν ἄμυνα καὶ νὰ
ἐμψυχώσουν τοὺς κατατρομοκρατημένους πληθυσμούς.
Ὁ Πολυανῆς Φώτιος
. Μεταξὺ αὐτῶν καὶ ὁ
ἐπίσκοπος Πολυανῆς καὶ μετέπειτα καὶ Κιλκισίου Φώτιος Παγιώτας. Τὸ 1904
ἀναλαμβάνει στὴ Δοϊράνη τὸ βαρὺ ἔργο. Λίγα λόγια γιὰ τὸν ἡρωικὸ ἱεράρχη.
«Ὁ Μητροπολίτης Φώτιος ὑπῆρξε ἄσπιλος, ἀκαταπόνητος ἀγωνιστής,
ἐμπνευσμένος ἱεράρχης, χαρακτήρας μεγίστης δράσεως, στυλοβάτης τοῦ
Χριστιανισμοῦ καὶ τοῦ Γένους εἰς τὴν αἱματοβαμμένην γῆν τῆς Μακεδονίας.
Ἐπ’ αὐτοῦ δὲ ἀντανακλᾶται ἡ λάμψις τῶν παλαιῶν Ἀθανασίου, Βασιλείου,
Γρηγορίου καὶ Χρυσοστόμου». Στὴν Δοϊράνη καὶ στὴν εὐρύτερη περιοχὴ τοῦ
Κιλκίς, ὁ Φώτιος, χάρις στὴν δυναμικότητά του, ἐπανέφερε πολλοὺς
κατοίκους στὴν Ὀρθόδοξη Ἐκκλησία. Γύριζε ἔφιππος τὰ χωριὰ καὶ σκόρπιζε
θάρρος, ἐλπίδα καὶ χαρὰ γιὰ τὸν Ἑλληνισμό.
. Οἱ Βούλγαροι ζητοῦσαν πολλὲς φορὲς τρόπο νὰ τὸν φονεύσουν,
ἀλλὰ οὐδὲν ἐπέτυχαν. Τὸ 1913 οἱ Βούλγαροι τὸν συνέλαβαν αἰχμάλωτο κατὰ
τὴν ὑποχώρησή τους, τὸν μετέφεραν στὴν Βουλγαρία μὲ σκοπὸ νὰ τὸν
ἐκτελέσουν, ἀλλὰ ἡ προέλαση τῶν Ρουμάνων μέχρι τὴν φυλακὴ τοῦ Φωτίου
ἀπέτρεψε τὰ δόλια σχέδια. Δραπέτευσε ὁ Φώτιος καὶ μάλιστα ὁ ἴδιος ὁ
βασιλιὰς τῆς Ρουμανίας ζήτησε νὰ τὸν δεῖ, γιὰ νὰ θαυμάσει τὴν ἀνδρεία
καὶ τὸ φρόνημα τοῦ Μητροπολίτη. Ὅταν οἱ Βούλγαροι τὸν ἀπείλησαν μὲ τὴν
ζωή του, αὐτόπτες μάρτυρες λένε ὅτι ἀπάντησε: «Καὶ ἂν ἕναν δεσπότην
φονεύσετε, πολλοὶ ἄλλοι Πολυανῆς ὑπάρχουν, ἡ Ἑλλάδα εἶναι αἰωνία».
Ἐπέστρεψε ὁ σεπτὸς ἱεράρχης στὴν Μητρόπολή του τὴν ὁποία ἐποίμανε μέχρι
τὴν κοίμησή του, τὸ 1928.
Ὁ καπετὰν Ράμναλης
. Ταυτόχρονα μαζὶ μὲ τοὺς
ἡρωικοὺς ἱεράρχες ἀντιδροῦν καὶ ντόπιοι Μακεδόνες ποὺ πολλὲς φορὲς
ὁμιλοῦν τὸ σλαβικὸ ἰδίωμα. Τὸ 1907 ὁ Γάλλος δημοσιογράφος Παγιαρὲ
σημειώνει γι’ αὐτοὺς «Πάντες οὗτοι οἱ Μακεδόνες, ἀνεξαρτήτως τῆς
γλώσσης, τὴν ὁποία ὁμιλοῦν, προτιμοῦν νὰ σταυρωθοῦν παρὰ τῶν Βουλγάρων,
παρὰ ν’ ἀρνηθοῦν τὸν Ἑλληνισμόν τους». Μεταξὺ αὐτῶν καὶ ὁ καπετὰν
Ράμναλης.
. Γεννήθηκε στὸ χωριὸ Ράμνα, σημερινὸ Ἴσωμα τοῦ Κιλκίς, τὸ
1885. Γονεῖς του ὁ Δημήτριος καὶ ἡ Δομνίτσα Βίλιογλου. Οἱ γονεῖς του
καθὼς καὶ ἕνας θεῖος του δολοφονήθηκαν ἀπὸ τοὺς Βούλγαρους Κομιτατζῆδες,
ὅταν ὁ Γιάννης ἦταν 17 ἐτῶν. Ὀργανώνει μόνος του ὁμάδα ἀπὸ συγχωριανούς
του καὶ ἐκδικεῖται τὶς δολοφονίες ἀθώων ἀπὸ τοὺς Βούλγαρους. Δὲν ἀργεῖ ἡ
φήμη του νὰ φτάσει στὸ Ἑλληνικὸ Προξενεῖο Θεσσαλονίκης. Ἔρχεται κρυφὰ
σ’ αὐτὸ καὶ ἐκεῖ ἀκούει σιωπηλὸς τὸν γραμματέα τοῦ Προξενείου Δημήτριο
Ζώη, ποὺ δὲν ἦταν ἄλλος ἀπὸ τὴν ὑπολοχαγὸ Δημήτριο Κάκκαβο, μετέπειτα
ἀντιστράτηγο, νὰ τοῦ ἀναθέτει μία ἀποστολή.
. Τὸ φθινόπωρο τοῦ 1904 ἡ κοινωνία τῶν Σερρῶν ἦταν
ἀνάστατη, γιατί ἕνας πλούσιος Σερραῖος εἶχε νοικιάσει τὸ σπίτι του στοὺς
Βούλγαρους, γιὰ νὰ τὸ κάνουν σχολεῖο. Πουθενὰ δὲν εἶχαν ἰδιόκτητα
σχολικὰ κτίρια, σημειώνει ὁ Μόδης. Ὁ καπετὰν Ράμναλης πῆγε στὶς Σέρρες
καὶ ὁ προδότης βρέθηκε νεκρός. Ὁ καπετάνιος γυρίζει στὸν τόπο του καὶ
συνεχίζει τὴ δράση του . Τὴν ἡμέρα δούλευε στὰ χωράφια του καὶ τὸ βράδυ
μεταμορφωνόταν στὸν τρομερὸ καπετὰν -Φάντασμα, ὅπως τὸν ἔλεγαν οἱ
Βούλγαροι. Κανεὶς δὲν φανταζόταν πὼς τὸ ἀμούστακο παιδαρέλι εἶναι ὁ
τρομερὸς ἐκδικητής. Ἕνα σιδερένιο χέρι ἔβγαινε ξαφνικὰ ἀπὸ τὸ σκοτάδι,
χτυποῦσε καὶ πάλι χανόταν. Φόβος καὶ τρόμος εἶχε καταλάβει τοὺς
Βούλγαρους καὶ τοὺς προδότες τῆς περιοχῆς Λαγκαδᾶ. Ἀναστατώθηκαν οἱ
Βούλγαροι, κινήθηκαν οἱ Ρῶσοι ἀξιωματικοί, κινητοποιήθηκαν οἱ Τοῦρκοι.
Μὰ δὲν βρῆκαν πουθενὰ οὔτε ἴχνος οὔτε ἄλλο σημάδι ἀπὸ ἀντάρτικο σῶμα.
Κανένας δὲν εἶδε τίποτα, κανένας δὲν ἄκουσε τίποτα. Οἱ Βουλγαροκτόνοι
ἐξαφανίζονταν σὰν τιμωρὰ φαντάσματα. Σιγὰ-σιγὰ τὸ ὄνομά του ἔγινε στὰ
χείλη τῶν χωρικῶν προσευχή. Ἦταν ὁ μεγάλος λαϊκὸς ἥρωας. Οἱ διαταγὲς καὶ
οἱ συστάσεις του ἦταν νόμος γιὰ ὅλη τὴν περιφέρεια. Ἀκόμη κι ὁ τρομερὸς
Τοῦρκος λήσταρχος Χαλὶλ Τσαοὺς κάπου τρύπωσε καὶ δὲν ἔδινε σημεῖα
ζωῆς. Στὸ μεταξὺ ὁ Ράμναλης ἔπεσε μὲ τὰ μοῦτρα γιὰ νὰ μάθει γράμματα.
Πήγαινε στὴ Θεσσαλονίκη στὸ σπίτι τοῦ πρόκριτου Ζάννα κι ἐκεῖ ἔμαθε τὰ
πρῶτα γράμματα. Ἡ φιλομάθειά του ἦταν πρωτοφανής. Ἤθελε νὰ γίνει
ἀξιωματικὸς καὶ νὰ δοξαστεῖ. Ἀλλὰ καὶ πάλι ἐξαφανιζόταν χωρὶς
προειδοποίηση. Χαρακτηριστικὸ τοῦ τρόπου μὲ τὸν ὁποῖο δροῦσε εἶναι τὸ
παρακάτω γεγονός. Ἡ γυναίκα τοῦ Ζάννα διάβασε στὶς ἐφημερίδες πὼς ἕνα
Βούλγαρος Κομιτατζὴς παπὰς βρέθηκε στὸν πάτο ἑνὸς πηγαδιοῦ. Ρωτᾶ τὸν
καπετάνιο:
“-Ἐσὺ τὸν σκότωσες Γιάννη;
-Ὄχι κυρία Ζάννα, ἐγὼ τέτοια πράγματα δὲν κάνω.
-Τότε;
-Νὰ μόλις μὲ εἶδε ποὺ πῆγα νὰ τοῦ πάρω τὴν εὐλογία, τόσο πολὺ τρόμαξε,
ποὺ ἔπεσε μόνος του μέσα στὸ πηγάδι”. Μὲ τὴ Νεοτουρκικὴ Ἐπανάσταση (10
Ἰουλίου 1908) παρουσιάστηκε στὴ Θεσσαλονίκη, ὅπου ἔγινε δεκτὸς μὲ
μεγάλες τιμές. Οἱ Τοῦρκοι ἀξιωματικοὶ σκοτώνονταν, ποιὸς νὰ
πρωτοφωτογραφηθεῖ μαζί του. Ὁ ἄγριος Τοῦρκος ληστὴς Χαλὶλ Τσαούς, ἕνας
γιγαντόσωμος ἄνδρας, ποὺ εἶχε τρομοκρατηθεῖ κι εἶχε λουφάξει ἀπὸ τὴ
δράση τοῦ νεαροῦ καπετάνιου, μούντζωσε τὸν ἑαυτό του μπροστὰ σὲ πολὺ
κόσμο καὶ εἶπε: -«Ντροπὴ στὸ μπόι καὶ στὰ μουστάκια σου, Χαλίλ, ποὺ
τρόμαξες ἀπ’ αὐτὸ τὸ νιάνιαρο».
. Μόλις πέρασε ὁ νεοτουρκικὸς μήνας τοῦ μέλιτος, ἔστειλαν οἱ
ἁρμόδιοι τὸ Γιάννη στὴν Ἀθήνα γιὰ ἀσφάλεια. Εἶχαν ἀρχίσει νὰ δολοφονοῦν
οἱ Νεότουρκοι τοὺς Μακεδονομάχους. Ἐκεῖ ἐξακολούθησε μὲ μεγάλη
ἐπιμέλεια τὶς σπουδές του. Πῆρε καὶ πτυχίο σχολαρχείου. Ὅταν συναντοῦσε
γνωστοὺς Μακεδονομάχους ἀξιωματικούς, τοὺς ἀράδιαζε ἀρχαῖες ἑλληνικὲς
φράσεις καὶ λατινικές. Τὸ 1910 περίπου πηγαίνει καὶ στὸ σχολὴ
ἀξιωματικῶν, ἀλλὰ δὲν μπορεῖ νὰ συνεχίσει λόγῳ τοῦ ὅτι ἦταν
ὀλιγογράμματος καὶ μετὰ ἀπὸ ἕναν χρόνο περίπου ἐγκαταλείπει τὴ σχολὴ καὶ
ἐπανέρχεται στὴν περιοχὴ Λαγκαδᾶ. Ἡ παραμονὴ τοῦ πρώτου βαλκανικοῦ
πολέμου γιὰ τὴν ἀπελευθέρωση τῆς Μακεδονίας βρίσκει τὸν καπετὰν Ράμναλη
νὰ ξαναοργανώνει ὁμάδα ἀπὸ τὰ παλικάρια του. Τὴν
παραμονὴ τῆς ἀπελευθέρωσης τῆς Θεσσαλονίκης μὲ δέκα ἄντρες, ἔχοντας
στήσει ἐνέδρα στὸ Δερβένι, κλείνει τὸ δρόμο στὴν ἐμπροσθοφυλακὴ τῆς
Βουλγαρικῆς μεραρχίας, ἡ ὁποία εἶχε στρατοπεδεύσει στὴν Ἄσσυρο. Ἔτσι
νομίζοντας ὅτι τὴν περιοχὴ κατέχει ὁ ἑλληνικὸς στρατὸς οἱ Βούλγαροι
καθυστέρησαν γιὰ ἕνα 24ωρο, μὲ ἀποτέλεσμα νὰ μπεῖ πρῶτος ὁ ἑλληνικὸς
στρατὸς καὶ νὰ ἀπελευθερώσει τὴ Θεσσαλονίκη. Ἐν συνεχείᾳ ἀποκόβει
τὶς τηλεπικοινωνίες τοῦ Ταξὶμ Πασᾶ τῆς Θεσσαλονίκης, ὥστε νὰ μὴν μπορεῖ
νὰ ἐπικοινωνήσει μὲ τὴν Ὑψηλὴ Πύλη, ὅπως λεγόταν τότε ἡ κυβέρνηση τῆς
Τουρκίας, καὶ νὰ παραδώσει τὴ Θεσσαλονίκη στὸ διάδοχο Κωνσταντῖνο. Ἂν
ἐπικοινωνοῦσε ὁ φρούραρχος Θὲς/νίκης μὲ τὴν Κωνσταντινούπολη τὰ πράγματα
εἶναι σίγουρο πὼς θὰ περιπλέκονταν. Οἱ Ρῶσοι καιροφυλακτοῦσαν καὶ θὰ
πίεζαν νὰ παραδοθεῖ ἡ πόλη τοῦ Ἁγίου Δημητρίου στοὺς Βούλγαρους. Ὁ
ἀγώνας τοῦ Καπετὰν Γιάννη Ράμναλη δὲν σταματᾶ ἐδῶ, διότι σύντομα ἀρχίζει
ὁ δεύτερος βαλκανικὸς πόλεμος καὶ τὴν παραμονὴ τοῦ πολέμου λαμβάνει
μέρος στὸν ἀγώνα γιὰ ξεκαθάρισμα τῆς Ἁγίας Σοφίας τῆς Θεσσαλονίκης ἀπὸ
τοὺς Βούλγαρους ποὺ εἶχαν ἔρθει δόλια, τάχα γιὰ ξεκούραση. Γνωρίζοντας
τὴ βουλγαρικὴ γλώσσα ἔδρασε ἀστραπιαία, σὰν λιοντάρι, ξεκαθαρίζοντας τὶς
σκοπιὲς τοῦ βουλγαρικοῦ στρατοῦ. Στὶς 17 Ἰουνίου 1913 πρῶτος μπαίνει μὲ
τὴν ὁμάδα του στὸν Λαγκαδὰ καὶ βοηθᾶ μὲ ὁποιονδήποτε τρόπο τὸν ἑλληνικὸ
στρατὸ στὴ μάχη τοῦ Λαχανᾶ καὶ τῆς Νιγρίτας. Μετὰ τὸ πέρας τοῦ πολέμου
ἀποσύρεται στὰ Λαγκαδίκια Λαγκαδᾶ, παντρεύεται καὶ ἀποκτᾶ δύο παιδιά, τὸ
Δημήτρη καὶ τὴ Δομνίτσα. Δολοφονεῖται τὸ 1923 ἀπὸ ὁμάδα ληστῶν. Αὐτὴ
ἦταν ἐν ὀλίγοις ἡ δράση τοῦ λαμπροῦ παλικαριοῦ.
Τὸ χρέος μας σήμερα
. Σήμερα διερχόμαστε μία
κρίσιμη καμπὴ τοῦ λεγόμενου μακεδονικοῦ θέματος. «Αὐτὸ ποὺ κερδήθηκε μὲ
αἷμα, χάνεται μὲ τὸ μελάνι». Εἶναι, δυστυχῶς, μία μεγάλη ἀλήθεια, ποὺ
προκαλεῖ λύπη καὶ ἀγανάκτηση στὸ λαό μας. Μία ἔνδοξη ἱστορία, μία
διαδρομὴ γεμάτη ἀγῶνες, θυσίες καὶ αἵματα ὑποκλέπτεται ἀπὸ ἕνα γειτονικὸ
κρατίδιο, χάρις στὸ «μελάνι» τῶν ἰσχυρῶν καὶ κυρίως τοῦ πανίσχυρου. Μὲ
φανερὴ πλαστογράφηση τῆς ἱστορίας, καταπατώντας χιλιετῆ ἱστορικὰ
δεδομένα, κατορθώνουν οἱ Σκοπιανοί, μέσα σὲ 60 μόλις χρόνια, νὰ
οἰκειοποιηθοῦν τὸ ἔνδοξο ὄνομα .
. Μία ἑλληνοβουλγαρικὴ οὐσιαστικὰ διένεξη, ποὺ λύθηκε «διὰ
τῶν ὅπλων», κατέληξε σὲ ἀγωνιώδη προσπάθεια τοῦ Ἑλληνισμοῦ νὰ περισώσει
τὰ ὅσια καὶ τὰ ἱερά του. Μποροῦμε ἀσφαλέστατα νὰ μιλᾶμε σήμερα γιὰ ἕναν
νέο Μακεδονικὸ Ἀγώνα, ἕναν ἀγώνα ὕπουλο, ἀφανῆ, ἀνηλεῆ, ποὺ
μετατοπίσθηκε πλέον στὶς ψυχές. Ὁ ἀγώνας εἶναι καὶ πνευματικὸς καὶ ὅσο
δὲν θὰ βρεθεῖ Ἕλληνας πολιτικὸς ἢ πολίτης, ὁ ὁποῖος θὰ ἀποδεχθεῖ τὸ
ἀνοσιούργημα, ὁ ἀγώνας θὰ εἶναι νικηφόρος. Ὁ Ἴων Δραγούμης ὁ μεγάλος
Μακεδονομάχος πολιτικὸς ἔλεγε τὸ ἑξῆς: «Ὁ καθένας πρέπει νὰ ξέρει ὅτι σ’
αὐτὸν ἔλαχε νὰ σώσει τὸ ἔθνος του, ἔτσι θὰ προσπαθήσουν πολλοὶ καὶ θὰ
τὸ σώσει ὅποιος μπορέσει. Καὶ ἀλήθεια νὰ ἦταν πὼς οὔτε ἕναν Ἕλληνα δὲν
βρίσκεις στὴ Μακεδονία, πρέπει νὰ εἶναι ἑλληνικὴ ἡ Μακεδονία. Ἄλλα κράτη
ἁρπάζουν πολιτεῖες καὶ χῶρες καὶ ‘μεῖς, καὶ κεῖνα ποὺ εἶναι δικά μας
καὶ ἐκεῖνα δὲν τὰ κρατᾶμε». Ὁ λόγος του εἶναι ὅσο ποτὲ ἄλλοτε ἐπίκαιρος
σήμερα. «Οἱ νεκροὶ πεθαίνουν ὅταν λησμονιοῦνται», λέει ὁ ποιητής. Ὁ
καπετὰν Ράμναλης, ὁ ἥρωας , ὁ Μακεδονομάχος ζῆ διότι δὲν λησμονιέται.
* Κείμενο ὁμιλίας κατὰ τὴν τελετὴ ἀποκαλυπτηρίων τῆς προτομῆς τοῦ Καπετὰν Ράμναλη στὸ Ἴσωμα, 1998
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου